KRUS czy ZUS - przejście rolnika i składka zdrowotna

KRUS czy ZUS - przejście rolnika i składka zdrowotna w praktyce

Przejście rolnika z systemu ubezpieczeń społecznych realizowanego przez KRUS na powszechne ubezpieczenia społeczne w ZUS stanowi istotną zmianę, która niesie za sobą szereg konsekwencji finansowych i administracyjnych. Jednym z najważniejszych zagadnień jest właściwe rozliczenie składki zdrowotnej w roku, w którym następuje ta zmiana. Centrala ZUS w swojej interpretacji z 10 maja 2024 roku (DI/200000/43/401/2024) zajęła stanowisko w kwestii nieuwzględnienia w rocznej podstawie składki na ubezpieczenie zdrowotne przychodu uzyskanego z działalności gospodarczej w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Problematyka ta dotyczy coraz większej liczby przedsiębiorców, którzy prowadząc działalność rolniczą, decydują się na rozszerzenie swojej aktywności o pozarolniczą działalność gospodarczą. W zależności od spełnienia określonych warunków, mogą oni pozostać w systemie KRUS lub przejść na ubezpieczenia w ZUS. Ta decyzja ma fundamentalne znaczenie dla wysokości opłacanych składek, w tym szczególnie składki zdrowotnej, która stanowi znaczącą pozycję w kosztach prowadzenia działalności gospodarczej.

Interpretacja wydana przez Centralę ZUS stanowi ważne wyjaśnienie zasad obliczania składki zdrowotnej w sytuacji zmiany systemu ubezpieczeniowego w trakcie roku podatkowego. Rozstrzygnięcie to ma praktyczne znaczenie dla wszystkich rolników, którzy w trakcie roku kalendarzowego przechodzą z ubezpieczenia w KRUS na ubezpieczenia w ZUS, gdyż wpływa bezpośrednio na wysokość ich obciążeń składkowych.

System ubezpieczeń rolniczych w KRUS - podstawowe zasady

Ubezpieczenie społeczne rolników realizowane przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stanowi odrębny system zabezpieczenia społecznego, który obejmuje specyficzną grupę ubezpieczonych. System ten został utworzony z uwzględnieniem szczególnego charakteru działalności rolniczej i związanych z nią ryzyk oraz możliwości finansowych rolników.

Do ubezpieczenia społecznego rolników w KRUS uprawnione są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie lub są uprawnione do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Alternatywnie, mogą to być osoby zwolnione na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. System ten obejmuje nie tylko samych rolników, ale również pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika.

Trzecim filarem systemu jest ubezpieczenie emerytalno-rentowe, które zapewnia świadczenia długoterminowe w postaci emerytur i rent z tytułu niezdolności do pracy. Wszystkie te elementy zostały uregulowane w Ustawie z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników, która stanowi podstawę prawną funkcjonowania całego systemu ubezpieczeń rolniczych w Polsce.

System KRUS charakteryzuje się specyficznymi zasadami naliczania składek, które uwzględniają sezonowość pracy rolniczej oraz często nieregularne dochody osiągane z działalności rolniczej. Składki w KRUS są zazwyczaj niższe niż w systemie powszechnym, co wynika z dotowania tego systemu przez budżet państwa oraz specjalnego charakteru działalności rolniczej.

Warunki pozostania w KRUS przy prowadzeniu działalności pozarolniczej

Rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu w KRUS w pełnym zakresie nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, ma możliwość pozostania w tym systemie nawet po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Jest to istotne udogodnienie, które pozwala na kontynuację ubezpieczenia na korzystniejszych warunkach finansowych, pod warunkiem spełnienia określonych wymogów ustawowych.

Pierwszym z warunków jest złożenie w KRUS oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności. Ten termin ma charakter bezwzględny i jego niedotrzymanie skutkuje automatycznym przejściem na ubezpieczenia w ZUS.

Dodatkowo, osoba ubezpieczona nie może być pracownikiem ani pozostawać w stosunku służbowym. Nie może również mieć ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Te ograniczenia mają na celu zapewnienie, że system KRUS obsługuje osoby rzeczywiście aktywne zawodowo w rolnictwie, a nie osoby korzystające z innych form zabezpieczenia społecznego.

Ostatnim, ale bardzo istotnym warunkiem jest limit podatkowy. Kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie może przekraczać 4358 złotych. Ten limit ma na celu ograniczenie możliwości pozostania w KRUS do osób prowadzących działalność pozarolniczą w niewielkim zakresie.

• Złożenie oświadczenia w KRUS w terminie 14 dni od rozpoczęcia działalności
• Jednoczesne prowadzenie działalności rolniczej na obszarze powyżej 1 ha
• Brak statusu pracownika lub osoby pozostającej w stosunku służbowym
• Brak ustalonego prawa do emerytury, renty lub świadczeń społecznych
• Nieprzekroczenie limitu podatku dochodowego w wysokości 4358 złotych

Definicja pozarolniczej działalności gospodarczej

Ustawa precyzyjnie definiuje, co należy rozumieć pod pojęciem pozarolniczej działalności gospodarczej w kontekście ubezpieczeń społecznych rolników. Za pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się działalność prowadzoną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku - Prawo przedsiębiorców.

Definicja ta obejmuje szerokie spektrum działalności gospodarczych, jednak zawiera również istotne wyłączenia. Nie zalicza się do niej działalności prowadzonej przez wspólników spółek prawa handlowego oraz osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Za rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uznaje się również wznowienie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, której prowadzenie zostało okresowo zawieszone. Podobnie, za rozpoczęcie uważa się zmianę rodzaju lub przedmiotu wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Te regulacje mają na celu objęcie wszystkich sytuacji, w których dochodzi do faktycznego podjęcia lub zmiany charakteru działalności pozarolniczej.

Niespełnienie któregokolwiek z wymienionych warunków pozostania w KRUS jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i automatycznym objęciem obowiązkiem ubezpieczeń w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Ta zmiana ma istotne konsekwencje finansowe, gdyż składki w ZUS są zazwyczaj znacznie wyższe niż w KRUS, szczególnie w przypadku składki zdrowotnej.

Zasady ubezpieczenia zdrowotnego w systemie dualnym

System ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce uwzględnia podwójny charakter ubezpieczeń społecznych, obejmując zarówno osoby ubezpieczone w KRUS, jak i w ZUS. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz c Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników.

W grupie tej znajdują się rolnicy oraz ich domownicy w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Druga kategoria to osoby prowadzące działalność pozarolniczą lub osoby z nimi współpracujące, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów Prawa przedsiębiorców lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych.

Ten podział ma fundamentalne znaczenie dla właściwego rozliczenia składek zdrowotnych, szczególnie w sytuacjach, gdy w trakcie roku kalendarzowego dochodzi do zmiany systemu ubezpieczeniowego. Każdy z systemów ma własne zasady naliczania podstawy wymiaru składki zdrowotnej oraz własne stawki składkowe, co może prowadzić do znacznych różnic w wysokości obciążeń finansowych.

Praktyczny przypadek przejścia z KRUS na ZUS

Interpretacja wydana przez Centralę ZUS dotyczyła konkretnego przypadku przedsiębiorcy, który prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i był ubezpieczony w KRUS w pełnym zakresie. Sytuacja ta zmieniła się w sierpniu 2023 roku, kiedy przedsiębiorca przeszedł na ubezpieczenia w ZUS i rozpoczął płacenie składek zdrowotnych w wysokości 9 procent liczonej od dochodu.

Wątpliwość przedsiębiorcy dotyczyła sposobu obliczania rocznej składki zdrowotnej za 2023 rok. Konkretnie, przedsiębiorca pytał, czy rozliczając roczną składkę zdrowotną, powinien liczyć ją od dochodu osiągniętego wyłącznie od sierpnia do grudnia 2023 roku, czy też od dochodu osiągniętego w całym 2023 roku, włączając okres, w którym był ubezpieczony w KRUS.

Ta argumentacja ma logiczne podstawy, gdyż w okresie ubezpieczenia w KRUS przedsiębiorca opłacał składki zdrowotne zgodnie z zasadami obowiązującymi w tym systemie. Włączenie dochodów z tego okresu do podstawy wymiaru składki zdrowotnej w ZUS mogłoby prowadzić do podwójnego oskładkowania lub nieproporcjonalnego obciążenia finansowego.

Przedsiębiorca prowadzący działalność rolniczą i pozarolniczą od stycznia 2023 roku był ubezpieczony w KRUS, płacąc składki zdrowotne według stawek obowiązujących w tym systemie. W sierpniu 2023 roku, z powodu przekroczenia limitu podatkowego, automatycznie przeszedł na ubezpieczenia w ZUS. Powstała wątpliwość, czy przy rozliczeniu rocznej składki zdrowotnej za 2023 rok należy uwzględnić dochody z całego roku, czy tylko z okresu od sierpnia do grudnia.

Stanowisko ZUS w sprawie podstawy wymiaru składki zdrowotnej

Centrala ZUS w swojej interpretacji szczegółowo odniosła się do zagadnień dotyczących obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz zasad opłacania i ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podstawę prawną stanowią przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Zgodnie z art. 81 ust. 2 tej ustawy, roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy. Dochód ten oblicza się jako różnicę między osiągniętymi przychodami w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów.

Istotną zasadą jest to, że podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego, zwanego rokiem składkowym. Ta zasada ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia mechanizmu rozliczania składek zdrowotnych w sytuacji zmiany systemu ubezpieczeniowego w trakcie roku.

ZUS wyraźnie wskazał, że do okresu prowadzenia działalności gospodarczej, koniecznego do ustalenia rocznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, nie zalicza się okresów, w których dana osoba nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Dotyczy to szczególnie osób, które przez część roku spełniają warunki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

1. Ustalenie okresu podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w ZUS
2. Określenie przychodów z działalności gospodarczej w tym okresie
3. Pomniejszenie o koszty uzyskania przychodów z tego samego okresu
4. Odjęcie składek na ubezpieczenia społeczne niealiczonych do kosztów
5. Obliczenie składki zdrowotnej od tak ustalonej podstawy

Ostateczne rozstrzygnięcie Centrali ZUS

Po analizie przedstawionego stanu faktycznego oraz obowiązujących przepisów prawa, Centrala ZUS wydała jednoznaczne rozstrzygnięcie w sprawie. ZUS uznał za prawidłowe stanowisko przedsiębiorcy w przedmiocie nieuwzględnienia w rocznej podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne przychodu uzyskanego z tytułu działalności gospodarczej w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

To rozstrzygnięcie ma daleko idące konsekwencje praktyczne dla wszystkich przedsiębiorców znajdujących się w podobnej sytuacji. Oznacza ono, że przy przejściu z KRUS na ZUS w trakcie roku kalendarzowego, do podstawy wymiaru rocznej składki zdrowotnej w ZUS należy włączyć wyłącznie przychody osiągnięte w okresie podlegania ubezpieczeniu w ZUS.

Ta interpretacja ma szczególne znaczenie w kontekście coraz częstszych przypadków przechodzenia rolników z systemu KRUS na ubezpieczenia w ZUS, wynikających ze wzrostu aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez rolników.

Rozstrzygnięcie to należy również rozpatrywać w kontekście ogólnych zasad prawa podatkowego, zgodnie z którymi obciążenia podatkowe i składkowe powinny być proporcjonalne do rzeczywistej sytuacji ekonomicznej podatnika oraz okresu podlegania określonemu reżimowi podatkowemu lub składkowemu.

Praktyczne implikacje dla przedsiębiorców

Interpretacja wydana przez Centralę ZUS ma istotne znaczenie praktyczne dla przedsiębiorców, którzy w trakcie roku kalendarzowego przechodzą z ubezpieczenia w KRUS na ubezpieczenia w ZUS. Przede wszystkim, rozstrzygnięcie to zapewnia pewność prawną co do sposobu obliczania składki zdrowotnej w takiej sytuacji.

Dla przedsiębiorców oznacza to możliwość precyzyjnego planowania kosztów związanych ze składkami zdrowotnymi. Wiedząc, że do podstawy wymiaru składki w ZUS nie będą wączane przychody z okresu ubezpieczenia w KRUS, mogą oni dokładniej oszacować swoje obciążenia finansowe po przejściu na nowy system ubezpieczeniowy.

Rozstrzygnięcie ma również znaczenie dla biur rachunkowych i doradców podatkowych, którzy obsługują klientów prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą. Zapewnia im ono jasne wytyczne co do sposobu rozliczania składek zdrowotnych w skomplikowanych sytuacjach przejścia między systemami ubezpieczeniowymi.

Warto również podkreślić, że interpretacja ta może mieć zastosowanie do analogicznych sytuacji w przyszłości, stanowiąc precedens dla podobnych przypadków. Przedsiębiorcy znajdujący się w podobnej sytuacji mogą powołać się na to rozstrzygnięcie jako na ugruntowaną praktykę interpretacyjną ZUS.

Najczęstsze pytania

Tak, rolnik może pozostać w KRUS pod warunkiem spełnienia określonych wymogów. Musi być ubezpieczony w KRUS nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, złożyć oświadczenie w terminie 14 dni, nadal prowadzić działalność rolniczą na obszarze powyżej 1 ha, nie być pracownikiem oraz nie przekroczyć limitu podatku dochodowego w wysokości 4358 złotych.

Zgodnie z interpretacją ZUS, do podstawy wymiaru rocznej składki zdrowotnej w ZUS należy włączyć wyłącznie przychody osiągnięte w okresie podlegania ubezpieczeniu w ZUS. Przychody z okresu ubezpieczenia w KRUS nie są uwzględniane w tej podstawie.

Należy zachować wszystkie dokumenty potwierdzające daty zmiany systemu ubezpieczeniowego, wysokość przychodów w poszczególnych okresach, dokumenty potwierdzające opłacanie składek w KRUS oraz dokumentację związaną z przejściem na ubezpieczenia w ZUS.

Powrót z ZUS do KRUS jest możliwy, ale wymaga spełnienia wszystkich warunków przewidzianych w ustawie, w tym nieprzekroczenia limitu podatkowego przez cały poprzedni rok podatkowy oraz kontynuowania działalności rolniczej na odpowiednim obszarze.

Niezłożenie oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia w KRUS w terminie 14 dni od rozpoczęcia działalności pozarolniczej skutkuje automatycznym przejściem na ubezpieczenia w ZUS, co oznacza wyższe składki, szczególnie składkę zdrowotną naliczaną procentowo od dochodu.