Prawa pracownika podczas leczenia uzdrowiskowego w 2025

Leczenie uzdrowiskowe stanowi ważną formę opieki zdrowotnej, z której mogą korzystać ubezpieczeni pracownicy. Jednak uprawnienia i obowiązki związane z takim pobytem różnią się znacząco w zależności od tego, czy leczenie odbywa się w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, czy też w ramach prewencji rentowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Każda z tych form niesie ze sobą odmienne konsekwencje prawne dla stosunku pracy.

Zrozumienie różnic między poszczególnymi formami leczenia uzdrowiskowego ma kluczowe znaczenie zarówno dla pracowników planujących skorzystanie z takiej terapii, jak i dla pracodawców, którzy muszą właściwie zastosować przepisy prawa pracy. Niewłaściwe podejście do tej kwestii może skutkować problemami organizacyjnymi w firmie oraz naruszeniem uprawnień pracowniczych.

Istota lecznictwa uzdrowiskowego w polskim systemie prawnym

Lecznictwo uzdrowiskowe stanowi wyspecjalizowaną formę opieki zdrowotnej, której definicja została precyzyjnie określona w Ustawie z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Zgodnie z ustawową definicją, lecznictwo uzdrowiskowe oznacza zorganizowaną działalność polegającą na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej.

Ta specjalistyczna forma terapii prowadzona jest w uzdrowisku przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego lub poza uzdrowiskiem w szpitalach i sanatoriach znajdujących się w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych. Kluczowym elementem lecznictwa uzdrowiskowego jest wykorzystanie naturalnych warunków środowiskowych, które mają udokumentowane właściwości lecznicze.

System lecznictwa uzdrowiskowego obejmuje różnorodne typy placówek, dostosowanych do specyficznych potrzeb pacjentów. Do zakładów lecznictwa uzdrowiskowego należą szpitale uzdrowiskowe, sanatoria uzdrowiskowe, szpitale uzdrowiskowe dla dzieci i sanatoria uzdrowiskowe dla dzieci, przychodnie uzdrowiskowe, zakłady przyrodolecznicze oraz szpitale i sanatoria w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych.

Podstawą prawną korzystania ze świadczeń zdrowotnych w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego jest skierowanie wystawione przez lekarza. Zgodnie z art. 14 cytowanej ustawy, świadczenia te są udzielane na podstawie skierowania na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową, lub zaświadczenia o braku przeciwwskazań do korzystania z danego rodzaju świadczeń zdrowotnych w danym uzdrowisku.

Leczenie uzdrowiskowe finansowane przez NFZ - procedury i ograniczenia

Świadczeniobiorcy w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych korzystają z lecznictwa uzdrowiskowego na zasadach określonych w tej ustawie zdrowotnej. Leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitacja uzdrowiskowa przysługuje świadczeniobiorcy na podstawie skierowania wystawionego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego.

Kluczowym elementem procedury jest konieczność potwierdzenia skierowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Do potwierdzenia oraz odmowy potwierdzania skierowania nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, co oznacza uproszczoną procedurę administracyjną. Decyzja NFZ ma charakter ostateczny i nie podlega zaskarżeniu w trybie administracyjnym.

Finansowanie leczenia uzdrowiskowego w ramach NFZ charakteryzuje się specyficznym podziałem kosztów między ubezpieczonego a Fundusz. wiadczeniobiorca ponosi koszty przejazdu na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową i powrotu oraz częściową odpłatność za wyżywienie i zakwaterowanie w sanatorium uzdrowiskowym. Podmiot zobowiązany do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych pokrywa do wysokości określonej w umowie NFZ z sanatorium uzdrowiskowym różnicę kosztów wyżywienia i zakwaterowania ubezpieczonego.

Procedura kwalifikacji na leczenie uzdrowiskowe w ramach NFZ obejmuje następujące etapy:

1. Konsultacja z lekarzem prowadzącym leczenie
2. Wystawienie skierowania na leczenie uzdrowiskowe
3. Złożenie wniosku do NFZ o potwierdzenie skierowania
4. Oczekiwanie na decyzję NFZ
5. W przypadku pozytywnej decyzji - otrzymanie terminu pobytu
6. Realizacja pobytu w wyznaczonym terminie

Problematyka zwolnień lekarskich w przypadku leczenia NFZ

Kwestia zwolnień lekarskich podczas pobytu w sanatorium finansowanym przez NFZ stanowi jeden z najbardziej kontrowersyjnych aspektów leczenia uzdrowiskowego. Zgodnie z opinią NFZ ustaloną na podstawie stanowiska Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, brakuje podstaw do wystawiania świadczeniobiorcy zwolnienia lekarskiego na czas związany z pobytem w sanatorium, jeśli nie została u niego stwierdzona niezdolność do pracy spowodowana chorobą.

Ta interpretacja przepisów ma daleko idące konsekwencje dla pracowników planujących skorzystanie z leczenia uzdrowiskowego. Oznacza to, że pracownik zamierzający skorzystać z pobytu w sanatorium w ramach lecznictwa uzdrowiskowego z NFZ powinien uzyskać od pracodawcy zgodę na urlop wypoczynkowy lub urlop bezpłatny. Pracodawca nie ma jednak obowiązku udzielenia takiego urlopu, co może prowadzić do sytuacji konfliktowych.

W przypadku uzyskania urlopu wypoczynkowego na czas pobytu w sanatorium, pracownik zachowuje pełne uprawnienia wynikające z Kodeksu pracy. Przysługuje mu wynagrodzenie za pracę ustalone na podstawie przepisów Kodeksu pracy oraz ochrona przed zwolnieniem z pracy na podstawie art. 41 kp. Ta ochrona ma szczególne znaczenie, gdyż zapewnia stabilność zatrudnienia w okresie nieobecności związanej z dbaniem o zdrowie.

Praktyczne rozwiązania dla pracowników planujących pobyt w sanatorium NFZ obejmują:

• Wczesne uzgodnienie terminów z pracodawcą
• Wykorzystanie zaległego urlopu wypoczynkowego
• Negocjowanie urlopu bezpłatnego w przypadku braku dni urlopowych
• Rozważenie przesunięcia terminu pobytu na okres mniej obciążający dla pracodawcy
• Dokumentowanie wszystkich ustaleń z pracodawcą

Pracownik otrzymał skierowanie na 21-dniowy pobyt w sanatorium w ramach NFZ. Ponieważ nie może otrzymać zwolnienia lekarskiego, zwrócił się do pracodawcy o udzielenie urlopu wypoczynkowego. Pracodawca wyraził zgodę, uwzględniając długoterminowe korzyści zdrowotne dla pracownika. W tym przypadku pracownik otrzymuje pełne wynagrodzenie i jest chroniony przed zwolnieniem z pracy.

Prewencja rentowa ZUS jako alternatywna forma rehabilitacji

Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje zadania z zakresu prewencji rentowej, która stanowi jedno z kluczowych narzędzi zapobiegania niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 69 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, do zakresu działania ZUS-u należy prowadzenie prewencji rentowej obejmującej rehabilitację leczniczą określonych grup osób.

Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej przysługuje ubezpieczonym zagrożonym całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy, osobom uprawnionym do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, a także osobom pobierającym rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.

Kwalifikacja do rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej obejmuje następujące grupy osób:

• Pracownicy zagrożeni niezdolnością do pracy
• Osoby mające prawo do zasiłku chorobowego
• Osoby uprawnione do świadczenia rehabilitacyjnego
• Osoby pobierające rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy

Procedura kierowania na rehabilitację leczniczą została szczegółowo określona w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 października 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu kierowania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na rehabilitację leczniczą oraz udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne.

Procedura orzekania o potrzebie rehabilitacji w ramach ZUS

O potrzebie rehabilitacji leczniczej osoby uprawnionej orzeka lekarz orzecznik ZUS, przy czym wniosek o taką rehabilitację sporządza lekarz prowadzący leczenie tej osoby. Najlepiej jest sporządzić wniosek przy wykorzystaniu druku PR-4, który jest dostępny na oficjalnych stronach internetowych ZUS-u. Ten formularz zawiera wszystkie niezbędne rubryki i ułatwia prawidłowe przygotowanie dokumentacji.

Wniosek o rehabilitację leczniczą osoba uprawniona składa w terenowej jednostce organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania. O wyniku rozpatrzenia wniosku właściwa jednostka organizacyjna ZUS zawiadamia na piśmie osobę uprawnioną. Zawiadomienie to zawiera szczegółowe informacje o decyzji oraz, w przypadku pozytywnej decyzji, o dalszych krokach procedury.

Lekarz orzecznik ZUS posiada szerokie uprawnienia kontrolne w procesie orzekania. Może zażądać od lekarza, który sporządził wniosek o rehabilitację leczniczą, udostępnienia dokumentacji medycznej osoby uprawnionej, której wniosek dotyczy, lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie. Te uprawnienia służą zapewnieniu właściwej oceny stanu zdrowia i zasadności kierowania na rehabilitację.

Proces orzekania może przebiegać również w innych trybach. Lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS mogą zadecydować o potrzebie rehabilitacji leczniczej, orzekając w sprawie niezdolności do pracy do celów rentowych albo o okolicznościach uzasadniających przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. Lekarz orzecznik ZUS może również orzec o potrzebie rehabilitacji leczniczej, wykonując kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich.

Etapy procedury orzeczniczej w ZUS:

1. Złożenie wniosku przez lekarza prowadzącego na formularzu PR-4
2. Weryfikacja formalna wniosku przez jednostkę ZUS
3. Ocena merytoryczna przez lekarza orzecznika ZUS
4. Wydanie orzeczenia o potrzebie lub braku potrzeby rehabilitacji
5. Zawiadomienie osoby uprawnionej o wyniku postępowania
6. W przypadku pozytywnej decyzji - skierowanie na rehabilitację

Organizacja i przebieg rehabilitacji w ośrodkach ZUS

Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej stanowi podstawę do skierowania przez ZUS na rehabilitację leczniczą. Właściwa terenowo jednostka organizacyjna ZUS przesyła osobie uprawnionej zawiadomienie o skierowaniu przez ZUS na rehabilitację leczniczą. Zawiadomienie to zawiera szczegółowe informacje o terminie, miejscu oraz charakterze planowanej rehabilitacji.

Zgodnie z § 7 ust. 1 rozporządzenia, rehabilitacja lecznicza w ośrodku rehabilitacyjnym powinna trwać 24 dni. Jest to standardowy okres, który został ustalony na podstawie doświadczeń medycznych jako optymalny dla osiągnięcia założonych celów terapeutycznych. Jednak czas trwania rehabilitacji może być przedłużony lub skrócony przez ordynatora ośrodka rehabilitacyjnego po uprzednim uzyskaniu zgody ZUS-u.

Podczas rehabilitacji w ramach prewencji rentowej ZUS pracownik korzysta ze zwolnienia lekarskiego wystawionego przez upoważnionego lekarza. Zaświadczenie lekarskie stanowi podstawę do usprawiedliwienia nieobecności w pracy i jest traktowane identycznie jak zwolnienie z powodu choroby. Ta różnica w stosunku do leczenia NFZ ma fundamentalne znaczenie dla uprawnień pracowniczych.

Uprawnienia pracownika podczas rehabilitacji ZUS obejmują:

• Prawo do zasiłku chorobowego w wysokości 80% podstawy wymiaru
• Usprawiedliwienie nieobecności w zakładzie pracy
• Ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 41 kp
• Zachowanie ciągłości ubezpieczeń społecznych
• Prawo do powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko

Pracownik z problemami kręgosłupa otrzymał skierowanie na 24-dniową rehabilitację w ośrodku ZUS. Podczas pobytu otrzymuje zasiłek chorobowy w wysokości 80% podstawy wymiaru, jest chroniony przed zwolnieniem z pracy, a jego nieobecność jest w pełni usprawiedliwiona. Po powrocie może kontynuować pracę na dotychczasowym stanowisku.

Różnice w uprawnieniach pracowniczych między systemami

Kluczowe różnice między leczeniem uzdrowiskowym w ramach NFZ a rehabilitacją w ramach prewencji rentowej ZUS dotyczą przede wszystkim uprawnień pracowniczych i finansowych. Te różnice mają fundamentalne znaczenie dla pracowników planujących skorzystanie z terapii uzdrowiskowej oraz dla pracodawców organizujących pracę w okresie nieobecności pracowników.

W przypadku leczenia NFZ pracownik nie ma prawa do zwolnienia lekarskiego, co oznacza konieczność wykorzystania urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego. Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu, jeśli koliduje to z potrzebami organizacyjnymi firmy. Pracownik ponosi również większe koszty własne, obejmujące transport oraz częściową odpłatność za wyżywienie i zakwaterowanie.

Finansowanie obu form leczenia również różni się znacząco. W przypadku NFZ pacjent ponosi koszty transportu oraz częściową odpłatność za pobyt, podczas gdy w ramach prewencji rentowej ZUS wszystkie koszty związane z rehabilitacją pokrywa Zakład. Ta różnica może być istotna dla pracowników o niższych dochodach.

Porównanie uprawnień pracowniczych:

• NFZ: brak zwolnienia lekarskiego, konieczność urlopu, częściowe koszty własne
• ZUS: zwolnienie lekarskie, zasiłek chorobowy 80%, pełne pokrycie kosztów
• NFZ: możliwość odmowy urlopu przez pracodawcę
• ZUS: obowiązkowe usprawiedliwienie nieobecności
• NFZ: ochrona przed zwolnieniem tylko przy urlopie wypoczynkowym
• ZUS: pełna ochrona przed zwolnieniem z art. 41 kp

Praktyczne aspekty planowania leczenia uzdrowiskowego

Planowanie leczenia uzdrowiskowego wymaga starannego przygotowania i uwzględnienia wszystkich aspektów prawnych oraz organizacyjnych. Pracownicy powinni przede wszystkim określić, która forma leczenia jest dla nich najkorzystniejsza, biorąc pod uwagę stan zdrowia, sytuację zawodową oraz możliwości finansowe.

Pierwszym krokiem jest konsultacja z lekarzem prowadzącym, który oceni zasadność skierowania na leczenie uzdrowiskowe oraz wybierze odpowiednią procedurę. Lekarz może wystawić skierowanie w ramach NFZ lub złożyć wniosek o rehabilitację w ramach prewencji rentowej ZUS, w zależności od stanu zdrowia pacjenta i spełniania przez niego odpowiednich kryteriów.

Komunikacja z pracodawcą stanowi kluczowy element planowania. Pracownik powinien jak najwcześniej poinformować pracodawcę o planowanym leczeniu i omówić możliwe rozwiązania organizacyjne. W przypadku leczenia NFZ konieczne jest formalne złożenie wniosku urlopowego, podczas gdy w przypadku rehabilitacji ZUS wystarczy poinformowanie o planowanej nieobecności.

Dokumentacja i formalności wymagają szczególnej uwagi:

• Zachowanie wszystkich dokumentów medycznych
• Terminowe składanie wniosków i skierowań
• Informowanie pracodawcy o planach i terminach
• Przygotowanie zastępstwa na czas nieobecności
• Zabezpieczenie bieżących obowiązków zawodowych

Najczęstsze pytania

Tak, pracodawca może odmówić udzielenia urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego na leczenie uzdrowiskowe w ramach NFZ. Nie ma obowiązku udzielenia takiego urlopu, szczególnie jeśli koliduje to z potrzebami organizacyjnymi firmy. Pracownik nie ma prawa do zwolnienia lekarskiego na ten pobyt, jeśli nie została stwierdzona jego niezdolność do pracy.

W przypadku leczenia NFZ z wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego pracownik otrzymuje pełne wynagrodzenie zgodnie z przepisami Kodeksu pracy. Przy rehabilitacji ZUS pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy w wysokości 80 procent podstawy wymiaru. Jeśli na leczenie NFZ pracownik wykorzysta urlop bezpłatny, nie otrzyma żadnego wynagrodzenia.

Leczenie uzdrowiskowe w ramach NFZ może trwać od 21 do 28 dni w zależności od rodzaju realizowanych świadczeń. Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej ZUS standardowo trwa 24 dni, ale może być przedłużona lub skrócona przez ordynatora ośrodka po uzyskaniu zgody ZUS.

W systemie NFZ pacjent ponosi koszty przejazdu oraz częściową odpłatność za wyżywienie i zakwaterowanie w sanatorium. NFZ pokrywa różnicę kosztów do wysokości określonej w umowie z sanatorium oraz pełne koszty zabiegów leczniczych. W ramach prewencji rentowej ZUS wszystkie koszty związane z rehabilitacją pokrywa Zakład.

Podczas leczenia NFZ pracownik korzystający z urlopu wypoczynkowego jest chroniony przed zwolnieniem na podstawie art. 41 Kodeksu pracy. W przypadku rehabilitacji ZUS pracownik również korzysta z tej ochrony, gdyż przebywa na zwolnieniu lekarskim. Ochrona nie obejmuje jednak zwolnień z przyczyn dotyczących zakładu pracy.

Do leczenia NFZ potrzebne jest skierowanie wystawione przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego i potwierdzone przez NFZ. Do rehabilitacji ZUS wymagany jest wniosek złożony przez lekarza prowadzącego na formularzu PR-4 oraz pozytywne orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o potrzebie rehabilitacji leczniczej.

Jeśli podczas rehabilitacji ZUS wystąpią przeciwwskazania medyczne lub inne przyczyny uniemożliwiające kontynuację, ordynator ośrodka może skrócić okres pobytu po uzyskaniu zgody ZUS. W przypadku leczenia NFZ podobne decyzje podejmuje lekarz prowadzący terapię w porozumieniu z NFZ. Pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia do momentu zakończenia terapii.